Εκφοβισμός είναι όταν κάποιος εκφοβίζει ή προκαλεί βλάβη σε άλλο πρόσωπο με συγκεκριμένο σκοπό. Τα θύματα του εκφοβισμού μπορούν να δεχτούν επίθεση λεκτική, σωματική ή συναισθηματική και συχνά απειλούνται και φοβούνται. Ο εκφοβισμός δεν πρέπει να θεωρείται ως ένα ατυχές αλλά αναπόφευκτο μέρος της σχολικής ζωής. Κανένα παιδί δεν αξίζει να εκφοβισθεί - είναι απαράδεκτη συμπεριφορά και μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες για το θύμα.

1. Ο εκφοβισμός στο σχολείο μπορεί να περιλαμβάνει:
   • λεκτική παρενόχληση - πρόσωπο με πρόσωπο, μέσω τηλεφώνου, κειμένου ή μέσω διαδικτύου
   • χτύπημα, τράβηγμα μαλλιών και κλωτσιές
   • διάδοση φημών
   • καταστροφή αγαθών
   • αποκλεισμό από παιχνίδι ή από κοινωνικές εκδηλώσεις και δίκτυα
   
   
   
2. Πώς μπορώ να καταλάβω αν το παιδί μου είναι θύμα εκφοβισμού;
   Το παιδί σας μπορεί να μην σας πει ότι είναι θύμα εκφοβισμού. Εντούτοις, μπορεί να παρατηρήσετε κάποιες αλλαγές στη συμπεριφορά του, όπως:
   • απροθυμία να πάει στο σχολείο
   • αίσθημα αδιαθεσίας, συχνά με πονοκέφαλο
   • ανησυχία
   • επιθετικότητα εναντίον σας ή άλλων στην οικογένειά σας
   • υπνηλία
   • ξυπνήματα τη νύχτα
   • να λείπουν ή να έχουν υποστεί ζημιά ορισμένα πράγματά του
   
   
   

3. Τι πρέπει να κάνω εάν το παιδί μου είναι θύμα εκφοβισμού;
   Αν υποψιάζεστε ότι το παιδί σας είναι θύμα εκφοβισμού, μην το αγνοείτε! Βρείτε μια ήσυχη στιγμή για να μιλήσετε στο παιδί σας. Εξηγήστε ότι ο εκφοβισμός είναι απαράδεκτος και ότι κανένας δε θα έπρεπε να έρχεται αντιμέτωπος με αυτόν. Υποσχεθείτε ότι θα κάνετε ό,τι μπορείτε για να το σταματήσετε. Κάντε ένα ραντεβού για να δείτε το δάσκαλο του παιδιού σας το συντομότερο δυνατό. Χρήσιμες συμβουλές για τη συνάντηση:
   
   • Αποφασίστε τι θέλετε να πείτε και τι θέλετε να επιτύχετε από τη συνάντηση προτού πάτε.
   • Προσπαθήστε να παραμείνετε ήρεμοι ακόμα κι αν αισθανθείτε θυμωμένοι και συναισθηματικοί.
   • Μην κατηγορείτε τον δάσκαλο - αυτός ή αυτή μπορεί να αγνοεί τον εκφοβισμό.
   • Δώστε συγκεκριμένα παραδείγματα για το πώς το παιδί σας εκφοβίζεται.
   • Ρωτήστε ποια είναι η πολιτική κατά του εκφοβισμού του σχολείου.
   • Συζητήστε το πώς θα δράσει ο δάσκαλος.
   • Διαλέξτε να συναντηθείτε ξανά εντός δύο εβδομάδων για να συζητήσετε την πρόοδο.
   • Εάν είστε δυσαρεστημένοι με τον τρόπο με τον οποίο ο καθηγητής του παιδιού σας αντιμετωπίζει την κατάσταση - είτε στη σύσκεψη είτε μετά από τη δράση του σχολείου - πραγματοποιήστε ένα ραντεβού για να δείτε τον διευθυντή και να περάσετε από την ίδια διαδικασία που περιγράφεται παραπάνω.
   
   
   

4. Τι πρέπει να κάνω εάν το παιδί μου είναι "ο θύτης";
   Εάν υποπτεύεστε ότι το παιδί σας εκφοβίζει ένα άλλο παιδί ή άλλα παιδιά, μην το αγνοείτε! Ένα παιδί που εκφοβίζει άλλους συχνά έχει προβλήματα με τον εαυτό του. Προσπαθήστε να καταλάβετε τι μπορεί να προκαλεί αυτή τη συμπεριφορά και να σκεφτείτε τι συμβαίνει στο δικό σας σπίτι. Ο εκφοβισμός μπορεί να είναι διακριτικός, επομένως παρακολουθήστε προσεκτικά τη συμπεριφορά του παιδιού σας.
   
   

Σκεφτείτε τα ακόλουθα:

• Το παιδί σας περνάει μια δύσκολη στιγμή;
• Το παιδί σας αισθάνεται ότι έχει παραβλεφθεί ή επισκιαστεί;
• Μπορεί το παιδί σας να αντιγράφει τη συμπεριφορά κάποιου άλλου - ίσως έναν ενήλικα ή μεγαλύτερο αδερφό στο σπίτι;
• Μήπως άλλα μέλη της οικογένειάς σας χρησιμοποιούν επιθετικότητα ή δύναμη για να πάρουν αυτό που θέλουν;
• Επιτρέπετε στο παιδί σας να χρησιμοποιεί επιθετικότητα ή δύναμη για να πάρει αυτό που θέλει από άλλους ανθρώπους;
• Βεβαιωθείτε ότι το παιδί σας καταλαβαίνει ότι ο εκφοβισμός είναι απαράδεκτος. Ενθαρρύνετε το παιδί σας να είναι φιλικό, κατανοητό και ευγενικό σε άλλους. Προσπαθήστε να ενισχύσετε τις φιλίες καλώντας άλλα παιδιά στο σπίτι σας, αλλά προσέξτε για τυχόν σημάδια εκφοβισμού.

Δυστυχώς, ζούμε σε μία εποχή που τα περιστατικά σχολικού εκφοβισμού ολοένα και αυξάνονται, ενώ ταυτόχρονα οι γονείς, το σχολικό περιβάλλον , η κοινωνία δείχνουν να αγνοούν ή να κλείνουν τα μάτια ''παγωμένοι'' μή μπορώντας να πάρουν δραστικά μέτρα. Κάθε φορά που ακούμε για μία απόπειρα αυτοκτονίας , μουδιάζουμε και ευχόμαστε να μη συμβεί ποτέ στο δικό μας παιδί, ψάχνουμε θύτες και αιτίες. Ενώ θα έπρεπε να αναλαβουμε αμέσως δράση! Να μιλήσουμε στο παιδί μας, να του εξηγήσουμε τι είναι σωστό και τι λάθος. Να είμαστε διαρκώς σε επαγρύπνηση και κάθε φορά που βλέπουμε κάποιο ''σημάδι'' να κινητοποιούμαστε, να μην περιμένουμε κάποιο ''κακό'' να μας ξυπνήσει. Ζούμε στην εποχή της πληροφόρησης και των πολλών μηνυμάτων, αλλά κατά πόσο τα φλιτράρουμε όλα αυτά τα μηνύματα και δισφαλίζουμε ότι αυτά που λαμβάνουν τα παιδιά μας είναι τα σωστά; 

Κανένα παιδί δεν γεννιέται καλό ή κακό. Τα παιδιά χρειάζονται, φροντίδα (όχι μόνο υλική), αγάπη, καθοδήγηση και διαπαιδαγώγηση! Όταν μιλάμε στα παιδιά για αξίες, σωστές συμπεριφορές, εκτίμηση και σεβασμό, όταν έχουμε ως γονείς τις ''κεραίες μας ανοιχτές'' σε κάθε τι που συμβαίνει και αντί να το αγνοούμε κοιτάμε τη ρίζα του προβλήματος και το καταστέλλουμε , τότε και ο σχολικός εκφοβισμός θα αρχίσει να καταστέλλεται και φαινόμενα σχολικής βίας να εκλείπουν.

Όπως γνωρίζουμε οι χρησιμοποιούμενες λέξεις δεν είναι ουδέτερες. Από πολλές με παραπλήσιο περιεχόμενο, κατά κανόνα επιλέγουμε εκείνες που ταιριάζουν καλύτερα στη γενικότερη κοσμοθεωρητική μας προσέγγιση και την ιδεολογική σκοπιά που υιοθετούμε. Από την άλλη οι χρησιμοποιούμενοι κάθε φορά όροι υποβάλλουν και επιβάλλουν τρόπους διαχείρισης καταστάσεων και ορισμένου τύπου λύσεις σε συγκεκριμένα προβλήματα.

Κάθε φορά που συμβαίνει κάτι έκτακτο στο σχολείο – δυο μαθητές τσακώνονται, κάποιος κάνει μια σκανταλιά ή μια ζημιά, μαθητής ή μαθήτρια παραβιάζει σχολικό κανόνα – ποια είναι η συνέχεια; Πώς απαντάμε στα σχολεία σε τέτοιες προκλήσεις; Αναρωτιόμαστε τι πιθανόν κάνουμε λάθος; Ποιες είναι οι ανάγκες των παιδιών που κρύβονται πίσω από τέτοιες εκδηλώσεις; Κάποιες φορές ναι. Πολλές φορές όμως, οι προσπάθειες μας επικεντρώνονται στην αναζήτηση του ενόχου για να τιμωρηθεί δίκαια και ανάλογα με το πειθαρχικό του ολίσθημα και εξαντλούνται σε αυτό. Είναι φανερό ότι η συζητούμενη λογική έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με εκείνα που έχει ο τρόπος που σκέφτεται και δρα ο αστυνομικός και ο δικαστής. Με τον ενθουσιασμό του ντετέκτιβ και την αυστηρότητα του δικαστή, πολλοί εκπαιδευτικοί επιδίδονται στο κυνήγι του ενόχου, καταφεύγοντας όχι μόνο στις πρακτικές των παραπάνω ειδικών αλλά και στην ορολογία που αυτοί χρησιμοποιούν στη δουλειά τους.

Δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε ότι οι όροι αυτοί έχουν ένα εννοιολογικό φορτίο, που, ακόμη και αν είναι κατάλληλο – πράγμα αμφίβολο – για το χώρο της εγκληματικής συμπεριφοράς με τον οποίο ασχολούνται δικαστές και αστυνομικοί, σίγουρα δεν είναι κατάλληλο για το σχολείο. Οι όροι ένοχος-αθώος, θύτης-θύμα, τιμωρία, ποινές, ποινολόγιο, ποινή με αναστολή, ανάκριση, απολογία, ομολογία, μάρτυρας κλπ. είναι ακατάλληλοι για το σχολείο, διότι και μόνο η χρήση τους συμπαρασύρει σε μια στάση, αντιμετώπιση και μεταχείριση των σχολικών προβλημάτων και των μαθητών που είναι ανάλογες του αστυνομικού και δικαστικού πνεύματος, του τρόπου που αντιλαμβάνονται και δραστηριοποιούνται στο χώρο τους οι λειτουργοί του νόμου και της τάξης. Η λογική της αντιμετώπισης του εγκλήματος έχει παρεισφρήσει στο σχολείο, το οποίο έτσι συχνά ενεργεί, σε κάθε έκτακτη κατάσταση, με μια λογική στο επίκεντρο της οποίας βρίσκεται η αναζήτηση του ενόχου, η ανακάλυψη και η τιμωρία του.

Η αναζήτηση όμως του ενόχου δεν έχει παιδαγωγική νομιμοποίηση. Αντιθέτως αντιστρατεύεται την παιδαγωγική λογική. Το ενδιαφέρον του αστυνόμου ή του δικαστή έχει ως επίκεντρο τον κολασμό του ενόχου. Ο αστυνόμος ή ο δικαστής εστιάζει στο δίπολο αθώος – ένοχος, καλός – κακός, θύτης – θύμα. Παιδαγωγικά αυτό είναι λάθος. Αν και δεν είναι αδιάφορα τα γεγονότα, κεντρική επιδίωξη του σχολείου δεν είναι, δεν πρέπει να είναι, η ανακάλυψη του ενόχου και η απόδοση επίσημης ετικέτας. Βεβαίως ενδιαφέρει ποιος έκανε, τι και γιατί, αλλά όχι για να καταλήξουμε στην επίδειξη του ενόχου, αυτού που θα πρέπει να χρεωθεί την ευθύνη κάποιας πράξης για να αποδοκιμαστεί. Τα γεγονότα, οι πράξεις και οι προθέσεις ενδιαφέρουν κυρίως για να εκτιμηθεί ποιες είναι οι ανάγκες κάθε παιδιού, πώς μπορεί το σχολείο να ανταποκριθεί  καλύτερα σ' αυτές και τι θα ήταν σκόπιμο σε κάθε περίσταση να γίνει.

Βέβαια το τι χρειάζεται να γίνει δεν είναι κάτι απλό, αφού διαφέρει ανάλογα με τη σκοπιά που κάποιος προσεγγίζει το θέμα. Έτσι στο τι χρειάζεται από τη σκοπιά του σχολείου μοιραία εμπλέκονται οι ανάγκες λειτουργίας του σχολείου ως θεσμού και η προσαρμογή του παιδιού στις ανάγκες αυτές. Είναι ανάγκη λοιπόν να ξεκαθαριστεί ο στόχος. Τι παρεμβάσεις χρειάζεται το παιδί για να επιτευχθεί τι;

Ποια είναι, ποια πρέπει να είναι η παιδαγωγική στόχευση όταν λαμβάνεις παιδαγωγικά μέτρα;

Η απάντηση στο ερώτημα αυτό θα μπορούσε να είναι με λίγα λόγια: κοινωνική προσαρμογή με σεβασμό στις ατομικές ιδιαιτερότητες – που δε θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως αναγκαίο κακό, αλλά μάλλον ως η προσωπική συνεισφορά και ο προσωπικός πλούτος κάθε παιδιού – φροντίζοντας δηλαδή αυτή η προσαρμογή να μη γίνεται ισοπεδωτικά, ώστε να μην αγνοούνται οι προσωπικές ανάγκες κάθε μαθητή ή μαθήτριας.  Μια προσαρμογή που αφενός θα εξασφαλίζει τις κατάλληλες συνθήκες συμβίωσης και δημιουργικής αλληλεπίδρασης μεταξύ των εκπαιδευτικών παραγόντων, ταυτόχρονα όμως ικανοποίηση των προσωπικών αναγκών, με εξασφάλιση συνθηκών ψυχικής ικανοποίησης και ευημερίας.

------------------------------------------------------

Δε χρειάζεται όμως να γίνουν κατανοητοί οι κανόνες και να εξασφαλίζεται συμμόρφωση σε αυτούς; Και βέβαια χρειάζεται. Εξάλλου, το σχολείο έχει την ευθύνη και μοιραία ρίχνει το βάρος του σε αυτό το κομμάτι. Δεν αποτελεί δομή ψυχικής υποστήριξης, ώστε να ασχολείται με τα ιδιαίτερα ψυχολογικά προβλήματα των παιδιών και πολύ περισσότερο να τα επιλύει. Σίγουρα όμως δεν μπορεί να τα αγνοεί. Και σίγουρα δε θα πρέπει να λειτουργεί κατά τρόπο που θα συμβάλλει στη δημιουργία τέτοιων προβλημάτων.

Επιτυχημένη κοινωνικοποίηση και ψυχική ισορροπία είναι από πολλές απόψεις πλευρές του ίδιου νομίσματος και σε κάθε περίπτωση συνδέονται εντονότατα μεταξύ τους. Οι ήπιοι τρόποι προσαρμογής είναι απαραίτητοι για την αποφυγή καταστάσεων σύγκρουσης και μονιμότερης αντιπαράθεσης του παιδιού προς τους ποικίλους φορείς εξουσίας, από τον γονέα μέχρι το σχολείο ή το κράτος. Απαραίτητο είναι επίσης να γίνεται η προσαρμογή με τους χρόνους και τις ιδιαιτερότητες κάθε παιδιού και βέβαια χωρίς στιγματιστικές διαδικασίες που είναι πολύ επικίνδυνες. Εάν το παιδί στιγματιστεί, περιθωριοποιηθεί, χαρακτηριστεί με ετικέτα μειονεξίας (ένοχος, κακός, θύτης), η πιθανότερη κατάληξη θα είναι να υιοθετήσει μια τέτοια ετικέτα και τους ρόλους που της αντιστοιχούν. Τότε το σχολείο λειτουργεί αντιπαιδαγωγικά, ενισχύοντας την περιθωριοποίηση των πιο «δύσκολων», των ψυχολογικά και κοινωνικά αδύναμων μαθητών. Αντί να φροντίζει να ενισχύσει την αυτοπεποίθηση, αυτοεκτίμηση και αυτοεικόνα των μαθητών που έχουν ελλείμματα, καταλήγει να ενισχύει τις αρνητικές πλευρές τους, τα ελλείμματα και τις αδυναμίες τους, δημιουργώντας ένα μαθητικό περιθώριο, που προορίζεται να επιτελέσει όλες εκείνες τις λειτουργίες που κάθε κοινωνικό περιθώριο επιτελεί. 

Στο σχολείο συχνά παρασυρόμαστε από τη λογική του ποινικού σωφρονισμού και μερικές φορές επιδιώκουμε την τιμωρία ως ανταπόδοση κακού, προκειμένου να ικανοποιηθεί ο θιγείς μαθητής ή εκπαιδευτικός από την «κακιά» πράξη ενός μαθητή και να αποκατασταθεί η διασαλευθείσα ηθική τάξη και ισορροπία. Η ποινή όμως στο σχολείο δεν μπορεί να δικαιολογηθεί παρά μόνο ως παιδαγωγικό μέσον. Αυτό σημαίνει ότι πρώτ’ απ’ όλα πρέπει να υπηρετεί το συμφέρον του τιμωρούμενου. Και ποιο είναι το συμφέρον του τιμωρούμενου; Προφανώς είναι η καλύτερη ένταξή του στο σχολικό περιβάλλον και ευρύτερα στην κοινωνία. Το παιδί βεβαίως λογίζεται ως πρόσωπο υπό διαμόρφωση. Επομένως πρέπει να κοινωνικοποιηθεί κατάλληλα και η ποινή μόνο μέσα στα πλαίσια της εξυπηρέτησης των αναγκών μιας επιτυχημένης κοινωνικοποίησης έχει νόημα.

Η επικινδυνότητα της σχολικής τιμωρίας

Ένας κίνδυνος είναι να προκαλέσει αντιστάσεις, με αποτέλεσμα όχι απλά το παιδί να ξεφύγει και να καταφέρουμε να επιτείνουμε ή να μονιμοποιήσουμε την απόκλισή του από τα αποδεκτά πρότυπα συμπεριφοράς, αυτά που το σχολείο επιχειρεί να του μεταδώσει, αλλά και να του προκαλέσει αποστροφή και μονιμότερη σύγκρουση με την επίσημη κοινωνία στρέφοντάς το σε περιθωριακές ομάδες και αντικοινωνικές συμπεριφορές. Ένας δεύτερος κίνδυνος που συνδέεται με τον πρώτο, χωρίς πάντως να ταυτίζεται με αυτόν,  είναι ότι με την τιμωρία το παιδί κινδυνεύει να σχηματίσει μια κακή εικόνα για τον εαυτό του, μια αρνητική εικόνα, την εικόνα του δύσκολου, του προβληματικού, του βίαιου, του κακού. Η ποινή λοιπόν στο σχολείο πρέπει να χρησιμοποιείται με παιδαγωγική ευαισθησία – το ζήτημα της ποινής και του ποινικού συστήματος είναι πολύ ευρύτερο, αλλά δε θα το λύσουμε εδώ.

Πότε μπορεί να είναι παιδαγωγικά χρήσιμη η ποινή

Όταν λέμε ότι πρέπει να γίνεται παιδαγωγική χρήση της ποινής, αυτό σημαίνει ότι: πρώτον, πρέπει να χρησιμοποιείται για το καλό του τιμωρούμενου. Όχι για εξουδετέρωσή του, όχι για περιθωριοποίησή του, όχι για να αποτελέσει το παράδειγμα προς αποφυγήν, όχι για να φοβηθούν οι άλλοι, όχι για να διατηρηθεί η σχολική ισορροπία. Δε δικαιολογείται επομένως, παρά μόνον ως ένας τρόπος να γίνει σαφέστερος ένας κανόνας, να βοηθηθεί το παιδί να αντιληφθεί τον κανόνα, να ταρακουνηθεί ώστε να μπορέσει να συνειδητοποιήσει την αναγκαιότητα, τη λειτουργία, την αξία του κανόνα και κυρίως της αξίας την οποία στηρίζει και προστατεύει ο κανόνας. Η τιμωρία μπορεί να γίνει αποδεκτή παιδαγωγικά, μόνο ως επιβοηθητική της χάραξης ορίων και της ενίσχυσής τους. Αν όμως η ύπαρξη των ορίων είναι αναγκαία, απαραίτητο είναι ταυτόχρονα να μην μπερδεύουμε τα όρια με την τιμωρία. Η αναγκαιότητα της ύπαρξης πλαισίου και κανόνων συχνά συγχέεται με την τιμωρητικότητα. Άλλο όμως κανόνας, άλλο τιμωρητικό πνεύμα.

Οι κανόνες είναι απαραίτητοι διότι:

1ον) Επιτρέπουν τη συλλογική δράση και τη συνεργασία, η οποία αλλιώς θα ήταν ανέφικτη

2ον) Δίνουν προσανατολισμό και νόημα στη δράση και αξία στο σκοπό. Έτσι ο κανόνας ότι δεν επιτρέπεται η καταφυγή σε πράξεις ή εκφράσεις που προσβάλλουν τους συνανθρώπους μας, υποδεικνύει, αναδεικνύει και στηρίζει την αξία του ανθρώπου και του σεβασμού της ανθρώπινης προσωπικότητας.

Καλό είναι να θυμόμαστε ότι περισσότερο συμμορφωτικός είναι ο έπαινος και η επιβράβευση, παρά η τιμωρία και η επιτίμηση. Πάντα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι η μάθηση δεν επιτυγχάνεται με τον εξαναγκασμό ή πολύ περισσότερο με την τιμωρία Γενικά, όταν υπάρχει πρόβλημα, είναι προτιμότερη η αποδοκιμασία της συμπεριφοράς ή η λήψη μέτρων αποκατάστασης του απαιτούμενου κλίματος, παρά η τιμωρία. Η τιμωρία μόνο ως εξαίρεση έχει νόημα και αποτέλεσμα επωφελές και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να πλήττει την ηθική υπόσταση και ακεραιότητα του μαθητή, υπονομεύοντας έτσι την αυτοεικόνα του. Αυτό είναι πολύ σημαντικό διότι αν ο μαθητής αποκτήσει αρνητική αυτοεικόνα αργά ή γρήγορα θα διαμορφώσει συνείδηση και συμπεριφορά ανάλογη.

Η ποινή μπορεί να έχει θετική συμβολή στη διευκρίνηση και την ενίσχυση του πλαισίου και των ορίων στη συμπεριφορά, όταν το παιδί αισθάνεται ότι με την ποινή αποδοκιμάζεται η συγκεκριμένη συμπεριφορά και όχι αυτό το ίδιο. Όταν αισθάνεται ότι γίνεται για το καλό του και όχι για να του κάνει κακό. Όταν αισθάνεται ότι, ανεξάρτητα από την ποινή, το αγαπούν και το εκτιμούν. Όταν η αποδοκιμασία της συγκεκριμένης συμπεριφοράς συνοδεύεται από παράλληλη ενίσχυση των θετικών στοιχείων της αυτοεικόνας του, εστιάζοντας σε αυτά με θετικό πνεύμα.

Αναπλαισιώνοντας ο εκπαιδευτικός την κατάσταση μπορεί να προβάλει τις θετικές πλευρές της στάσης του μαθητή. Κατανοώντας τα υποκειμενικά κίνητρα του μαθητή πρέπει να ανακαλύψει τη βαθύτερη ανάγκη που κρύβεται πίσω από την αρνητική συμπεριφορά και να προσπαθήσει να του υποδείξει θετικούς τρόπους διεκδίκησης και ικανοποίησης της ανάγκης. Επιπλέον βοηθώντας το παιδί να καταλάβει τα κίνητρα της συμπεριφοράς του “αντίπαλου” συμμαθητή, μπορεί να τον οδηγήσει σε κατανόηση μέσω της ενσυναίσθησης. Η ανανοηματοδότηση στην προκειμένη περίπτωση μπορεί να οδηγήσει σε επίλυση της σύγκρουσης. Σε κάθε περίπτωση είναι αναγκαία η έκφραση της εμπιστοσύνης στην καλή διάθεση του μαθητή – στη  λογική ότι η αρνητική συμπεριφορά στηρίζεται σε πλάνη και όχι σε κάποια υποτιθέμενη «κακότητα».

Η πεποίθηση και η εξωτερίκευσή της με τη μορφή μάλιστα της βεβαιότητας για την καλή πίστη του μαθητή, ή ακόμη περισσότερο για τη δέσμευσή του, σε κάποιες περιπτώσεις, να συνεργαστεί και να συμβάλει στην επίλυση του προβλήματος, είναι πολύ σημαντική, αφού μπορεί να τον μετατρέψει από παράγοντα ανωμαλίας  σε πολύτιμο αρωγό και συνεργάτη.

Οργανώστε τη σχολική τάξη
• Είναι σημαντικό ο μαθητής με ΔΕΠΥ να κάθεται όσο το δυνατόν πιο κοντά στο δάσκαλο, στο πρώτο θρανίο για να μην έχει στο οπτικό του πεδίο τα άλλα παιδιά. Δεν πρέπει όμως να διαχωρίζεται από την υπόλοιπη τάξη.
• Το θρανίο του μαθητή είναι προτιμότερο να βρίσκεται μακριά από τον διάδρομο, τα παράθυρα και γενικά πηγές μηχανικού θορύβου για να αποφεύγονται οπτικά και ακουστικά ερεθίσματα που του αποσπούν την προσοχή.
• Καλό είναι το παιδί με ΔΕΠΥ να κάθεται μαζί με έναν καλό μαθητή που να λειτουργεί σαν μοντέλο οργάνωσης και θετικής συμπεριφοράς.

Οργανώστε την παράδοση του μαθήματος με τρόπο που και να βοηθά το μαθητή με ΔΕΠΥ και να είναι χρήσιμη στα άλλα παιδιά.
• Πριν από τη παράδοση δώστε την κεντρική ιδέα ή λέξεις κλειδιά.
• Κάνετε σύντομες παρουσιάσεις ή σπάστε την ύλη σε μικρότερα κομμάτια.
• Απλοποιείστε τις σύνθετες έννοιες
• Αποφεύγετε τις σύνθετες εντολές
• Χρησιμοποιείστε όπου μπορείτε οπτικοακουστικό ή φωτογραφικό υλικό
• Επιδιώξτε την ενεργή συμμετοχή του μαθητή με ΔΕΠΥ στην παράδοση του μαθήματος, π.χ. μπορεί να γράφει τις λέξεις κλειδιά ή την κεντρική ιδέα του μαθήματος στον πίνακα.
• Όταν παραδίδετε ή δίνετε εξηγήσεις πρέπει να στέκεστε κοντά στο μαθητή με ΔΕΠΥ και να τον καθοδηγείτε σταθερά και διακριτικά.
• Διατηρείτε οπτική επαφή με τον μαθητή με ΔΕΠΥ και επικοινωνείτε μαζί του κατά τη διάρκεια της παράδοσης. Μπορείτε να χρησιμοποιείτε το όνομά του ή να του δίνετε σημειώσεις σχετικά με τα βασικά σημεία του μαθήματος.
• Όταν γράφετε στον πίνακα μεγάλο όγκο πληροφοριών χρησιμοποιείστε εντονότερα χρώματα για τις βασικές έννοιες.

Προετοιμάστε ασκήσεις και διαγωνίσματα
• Τα παιδιά με ΔΕΠΥ χρειάζονται βοήθεια για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα σε σύγκριση με το μέσο μαθητή. Τα περισσότερα όμως διστάζουν να τη ζητήσουν και είναι σημαντικό να τα ενθαρρύνετε να ζητούν.
• Σιγουρευτείτε ότι έχει καταλάβει τις οδηγίες πριν αρχίσει να γράφει.
• Αν χρειάζεται επαναλαμβάνετε τις οδηγίες με ήρεμο και θετικό τρόπο ή μπορείτε να βάλετε τον μαθητή με ΔΕΠΥ να τις επαναλάβει για σας.
• Είναι προτιμότερο να βάζετε σύντομα τεστ και να αποφεύγετε τα μεγάλα διαγωνίσματα.
• Χρησιμοποιείστε όπου είναι δυνατόν σχήματα και χρώματα.
• Δώστε στο μαθητή με ΔΕΠΥ μεγαλύτερο χρόνο για να ολοκληρώσει την εργασία του. Τον χρειάζεται.
• Επιβραβεύστε την ακρίβεια και όχι την ποσότητα.

Ενισχύστε την οργανωμένη συμπεριφορά
• Τα παιδιά με ΔΕΠΥ χρειάζονται ένα εξαιρετικά δομημένο περιβάλλον προκειμένου να ανταποκριθούν θετικά. Καθιερώστε μια καθημερινή ρουτίνα στην τάξη.
• Γράψτε καθημερινά το πρόγραμμα στον πίνακα.
• Δείξτε στα παιδιά πόσο σημαντική θεωρείτε την οργάνωση, δίνοντάς τους 5 λεπτά την ημέρα, προκειμένου να οργανώσουν το θρανίο και τα βιβλία τους. Επιβραβεύστε καθημερινά την πιο οργανωμένη σειρά μαθητών.
• Επιβραβεύστε άμεσα τη σύμφωνη με τους κανόνες συμπεριφορά. Η επιβράβευση πρέπει να είναι συχνότερη από την τιμωρία.
• Υιοθετείστε ένα σύστημα ανταμοιβής για την ολοκλήρωση των εργασιών.
• Οι κανόνες συμπεριφοράς στην τάξη πρέπει να είναι σαφείς και απλοί.
• Παραμείνετε ήρεμοι, επαναλάβετε τον κανόνα όποτε χρειάζεται, αποφεύγοντας να έλθετε σε αντιπαράθεση με τον μαθητή.
• Μπορείτε επίσης να κάνετε μια συμφωνία σε ατομική βάση, με τη μορφή "συμβολαίου" με το μαθητή.
• Μπορείτε να θέσετε εβδομαδιαίους ή μηνιαίους στόχους, ανάλογα με τις ανάγκες του συγκεκριμένου μαθητή.
• Επαινέστε συγκεκριμένες συμπεριφορές, πχ πείτε συγχαρητήρια, έγραψες σωστά όλη την ορθογραφία, αντί να πείτε μπράβο.
• Να είστε σε επιφυλακή για την κίνηση που μπορεί να χρειάζεται ο μαθητής. Αν τον βλέπετε σε ανησυχία, μπορείτε να τον στέλνετε στο γραφείο να φέρει ορισμένα υλικά, πχ κιμωλίες. Η ολιγόλεπτη αυτή έξοδος από την τάξη λειτουργεί σαν βαλβίδα αποσυμπίεσης.
• Πριν φύγει, βεβαιωθείτε ότι έχει καταγράψει τις εργασίες που έχει για το σπίτι.
• Οι μαθητές με ΔΕΠΥ απογοητεύονται εύκολα. Το άγχος, η πίεση, η κούραση μπορούν να αναστείλουν τον αυτοέλεγχό τους και να οδηγήσουν σε κακή συμπεριφορά.

Ενισχύστε την κοινωνικοποίηση
• Είναι σημαντικό να συζητάτε στην τάξη για το σωστό τρόπο επίλυσης των διαφορών και των συγκρούσεων.
• Ενισχύστε τη σχέση του μαθητή με ΔΕΠΥ με τους συμμαθητές του.
• Μην τον μειώνετε μπροστά σε άλλους. Τόσο αυτός όσο και οι άλλοι ξέρουν ότι είναι σε μειονεκτική θέση και θα θεωρήσουν ότι τους δίνετε την άδεια να τον μειώσουν κι εκείνοι.
• Αποφύγετε να του θυμίζετε μπροστά σε άλλους ότι πρέπει να πάρει φάρμακο σε περίπτωση που βρίσκεται σε φαρμακευτική αγωγή.

Η παρουσία ενός παιδιού με ΔΕΠΥ μπορεί να ''διαλύσει'' την τάξη και να προκαλέσει σημαντικά προβλήματα στη διδασκαλία. Η δουλειά του δασκάλου είναι επίπονη, και συχνά γεμάτη άγχος, ματαίωση ακόμα και θυμό. Μην παίρνετε τη συμπεριφορά του παιδιού προσωπικά. Η ΔΕΠΥ είναι η αιτία. Με τη βοήθειά σας τα παιδιά μπορούν να μάθουν να ελέγχουν καλύτερα τη συμπεριφορά τους. Να είστε σε επαφή με τους γονείς. Είναι σημαντικό να συνεργάζεστε και να οργανώνετε κοινές στρατηγικές προσέγγισης και αντιμετώπισης προβλημάτων. Η συνεργασία αυτή δημιουργεί ένα ασφαλές, υποστηρικτικό πλαίσιο για το παιδί.

Πηγή: http://www.adhdhellas.org/ 

Ο όρος αυτοεκτίμηση είναι ζωτικής σημασίας για κάθε άνθρωπο, καθώς συντελεί στην εξασφάλιση της ψυχικής μας ισορροπίας. Η ιδέα που έχουμε για τον εαυτό μας διαμορφώνει τα ενδιαφέροντα, τις προσπάθειες και τις κινήσεις μας. Συνεπώς, η στάση μας απέναντι στους άλλους ανθρώπους καθορίζεται από την ιδέα που έχουμε για τον εαυτό μας.

Τι είναι η αυτοεκτίμηση;

Είναι η συναίσθηση της ικανότητάς μας να ανταποκρινόμαστε ικανοποιητικά στις απαιτήσεις της καθημερινότητας και η επίγνωση της σημαντικότητάς μας ως ιδιαίτερο & ξεχωριστό πρόσωπο. Από πότε αναπτύσσεται η αυτοεκτίμηση; Η ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης είναι μια συνεχής διαδικασία που ξεκινά από τη βρεφική κιόλας ηλικία κι εξελίσσεται στην παιδική, εφηβική και ενήλικη ζωή. Σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της αυτοεκτίμησης διαδραματίζει αρχικά η οικογένεια. Έπεται το σχολείο και οι ομάδες συνομήλικων.

Το πρώτο έτος της ζωής του παιδιού είναι ιδιαίτερα κρίσιμο στην ανάπτυξη της αίσθησης του εαυτού. Το βρέφος ξεχωρίζει πλέον τον εαυτό του από τη μητέρα του ως μια οντότητα αυτόνομη, η οποία μπορεί να λειτουργεί ακόμα κι όταν η μητέρα του είναι απούσα. Η ικανοποίηση των βασικών αναγκών του βρέφους οικοδομούν την αρχική του αυτοεκτίμηση. Επόμενος σημαντικός σταθμός στη διαμόρφωση της αυτοεκτίμησης αποτελεί η παιδική ηλικία, όπου ενθαρρύνεται η ανάληψη πρωτοβουλιών, η αίσθηση της αποτελεσματικότητας και της ικανότητας επίλυσης προβλημάτων που θα το οδηγήσουν σταδιακά προς την αυτονομία.

Στην εφηβεία, αξίζει να διαφοροποιήσουμε τη χαμηλή αυτοεκτίμηση από τις φυσιολογικές ανασφάλειες & αμφιβολίες των εφήβων, στην προσπάθεια αναζήτησης προσωπικής ταυτότητας.

Χαρακτηριστικά παιδιών με χαμηλή αυτοεκτίμηση:

• Αυτοαναφορά με αρνητικούς χαρακτηρισμούς.
• Εστιασμός στην αρνητική διάθεση.
• Ενάσκηση σκληρής κριτικής.
• Φτωχές σχολικές επιδόσεις.
• Κοινωνικές δυσκολίες.
• Δυσκολία στην προσαρμογή.
• Αποφυγή προκλήσεων & ανάληψη ευθυνών.
• Κοινωνικές δυσκολίες.
• Αίσθηση αδυναμίας, υπερευαισθησίας, υπερβολικού άγχους.
• Υποχωρητικότητα, παθητικότητα, ανάγκη επιβεβαίωσης.
• Χαμηλή ανοχή στη ματαίωση.
• Αναπάντεχες εκρηκτικές συμπεριφορές.
• Υιοθέτηση παραβατικών συμπεριφορών.

Χαρακτηριστικά παιδιών με υψηλή αυτοεκτίμηση:

• Χαρά στην επαφή με τους άλλους.
• Μπορούν να ζητάνε βοήθεια.
• Εκφράζουν ελεύθερα τις απόψεις, τις σκέψεις & τα συναισθήματά τους.
• Άνεση σε ατομικές & ομαδικές δραστηριότητες.
• Αναλαμβάνουν ρίσκα & έχουν καλή προσαρμοστικότητα.
• Αντέχουν την «αποτυχία».
• Επιτυγχάνουν τους στόχους τους.
• Αντιμετωπίζουν τα προβλήματα με σθένος & πείσμα, προσπαθώντας να βρουν λύσεις.
• Διαθέτουν αποφασιστικότητα & είναι ανοιχτά στις προκλήσεις.
• Αναλαμβάνουν την ευθύνη τους.
• Αισθάνονται ασφαλή.
• Είναι ευτυχισμένα.

Ιδέες & τρόποι για ενίσχυση της αυτοεκτίμησης του παιδιού μας:

• Δώστε επιλογές.
• Κρατήστε τους φόβους σας «υπό έλεγχο» & μη γίνεστε υπερπροστατευτικοί.
• Θέστε όρια και καθοδηγήστε το.
• Δώστε του υπευθυνότητες και συμπεριλάβετέ το σε καθημερινές απλές οικογενειακές αποφάσεις.
• Μάθετε στο παιδί ότι κανείς δεν είναι τέλειος.
• Μην το συγκρίνετε.
• Νιώστε υπερήφανοι γι’ αυτό & βοηθήστε το να νιώθει μοναδικός, χωρίς όμως να υπερβάλλετε και στα λεγόμενά σας.
• Εμπιστευτείτε το.
• Ενισχύστε τα ταλέντα του.
• Αποφύγετε τα αρνητικά σχόλια για την επίδοσή του.
• Ενθαρρύνετε, όταν δυσκολεύεται.
• Χαρακτηρίστε τη συμπεριφορά του κι όχι το ίδιο το παιδί.
• Δώστε προσοχή στα λεγόμενά του και ενθαρρύνετέ το να εκφράζει τις απόψεις του.
• Προτρέψτε το να πειραματιστεί με διάφορα χόμπι και δραστηριότητες.
• Διευκολύνετε τη δημιουργία κοινωνικών/φιλικών σχέσεων.

Θυμηθείτε ότι, εσείς, ως γονείς, αποτελείτε τη βασική του αναφορά και είστε ό, τι πολυτιμότερο έχει στη ζωή του. Επομένως, η δική σας συμπεριφορά είναι πολύ σημαντική για την διαμόρφωση της δικής του, για την καλλιέργεια του συναισθήματός του και την ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. Ας βοηθήσουμε το παιδί μας να δεχθεί τα προτερήματα και τις αδυναμίες του, να ανακαλύψει τη μοναδικότητά του και να την αγαπήσει!

Πηγή: αποσπάσματα από ένα άρθρο της κας. Βίκυς Τσατσανύφου,  Ψυχολόγος – Οικογενειακή Θεραπεύτρια

Η επιτυχία στο σχολείο δεν εξαρτάται μόνο από το πόσο διαβάζει το παιδί ή πόσο έξυπνο είναι. Ο τρόπος που ένα παιδί αναγνωρίζει, καταλαβαίνει και διαχειρίζεται τα συναισθήματα του μπορεί να έχει μεγάλη επίδραση στην απόδοση του. Για αυτό το λόγο η συναισθηματική νοημοσύνη παίζει σημαντικό ρόλο στην επιτυχία του παιδιού, εντός και εκτός της σχολικής τάξης.

Συναισθηματική Νοημοσύνη είναι η ικανότητα του παιδιού να αξιολογεί, να ελέγχει και να εκφράζει τα συναισθήματα του. Επίσης βοηθάει το παιδί να αναγνωρίζει τα συναισθήματα του και να χρησιμοποεί τη συναισθηματική πληροφορία ως οδηγό σκέψης και συμπεριφόράς.

Το μοντέλο που εισήχθηκε από τον Daniel Goleman εστιάζει στη συναισθηματική νοημοσύνη ως μια ευρεία παράταξη ικανοτήτων και δεξιοτήτων που οδηγούν την ηγετική απόδοση. Το μοντέλο του Goleman ξεχωρίζει πέντε κύριες δομές της συναισθηματικής νοημοσύνης:

• Αυτογνωσία: Η ικανότητα να γνωρίζεις τα συναισθήματα κάποιου, τις δυνάμεις του, τις αδυναμίες του, τις κινήσεις του, τις αξίες του και τους στόχους του καθώς και η ικανότητα να αναγνωρίζεις τον αντίκτυπο τους σε άλλους ενώ χρησιμοποιείς Συναισθήματα θάρρους για να κατευθύνεις τις αποφάσεις τους.
• Αυτορύθμιση: Η ικανότητα ελέγχου ή ανακατεύθυνσης τα αποδιοργανωτικά συναισθήματα κάποιου και η πίεση για την προσαρμογή στις μεταβαλλόμενες καταστάσεις.
• Κοινωνική δεξιότητα: Η ικανότητα διαχείρισης των διαπροσωπικών σχέσεων για την ώθηση ανθρώπων στην επιθυμητή απόφαση.
• Ενσυναίσθηση: Η ικανότητα του να συλλογίζεται κανείς τα συναισθήματα άλλων ανθρώπων ειδικά όταν λαμβάνουν αποφάσεις.
• Κίνητρο: Οι κινήσεις που γίνονται για την επίτευξη ενός σκοπού

Συναισθηματική νοημοσύνη ή I.Q. ; 
Ο δείκτης νοημοσύνης είναι σημαντικός αλλά είναι μόνο ένα κομμάτι του ''παζλ''. Οι μαθητές που δεν έχουν αναπτύξει ή καλλιεργήσει θα λέγαμε τη συναισθηματική νοημοσύνη τυγχάνει να είναι ''λιγότερο συνδεδεμένοι" με τους συμμαθητές τους και γενικά με το περιβάλλον του σχολείου, ενώ συχνά αυτό τους επηρεάζει αρνητικά και στην εικόνα που δείχνουν μέσα στην τάξη.

Πως μπορεί η συναισθηματική νοημοσύνη να βοηθήσει τους μαθητές ; 
Η συναισθηματική νοημοσύνη βοηθάει πρωτίστως τους μαθητές να κατανοήσουν τον ίδιο τους τον εαυτό και εν συνεχεία τους άλλους. Όλο αυτό ξεκινάει με το να διδάσκεις στα παιδιά  να σκέφτονται τις σωστές ερωτήσεις:

Βελτίωση της αυτογνωσίας : Το να γνωρίζουν τα συναισθήματά τους και πως αυτά τους επηρεάζουν. 
Ερώτηση: Ποιες είναι οι δυνάμεις σου και ποιες οι αδυναμίες σου;  

Διαχείριση άγχους : Να αναγνωρίζουν τί τους προκαλεί στρες και άγχος και πως μπορούν να το βελτιώσουν.
Ερώτηση: Πώς μπορείς να αντιμετωπίσεις αυτή την πρόκληση;

Προσωπική κινητοποίηση : Να τους παρακινείς να φτάσουν τους στόχους που οι ίδιοι έχουν θέσει.
Ερώτηση: Τι πιστεύεις ότι χρειάζεται να κάνεις για να επιτύχεις τον στόχο σου; 

Ανάπτυξη ενσυναίσθησης : Το να κατανοούν και να μοιράζονται τα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων (συμμαθητών στην προκειμένη)
Ερώτηση: Οι δικές σου ενέργειες πως κάνουν τους άλλουν να νιώθουν;

Λήψη καλών αποφάσεων : Να χρησιμοποιούν τα συναισθήματά τους προκειμένου να επιλέξουν το σωστό ''μονοπάτι'' !
Ερώτηση: Ποια είναι τα επόμενα βήματα που πρέπει να κάνεις;

Αποτελεσματική επικοινωνία : Να κάνουν τόσο λεκτικές νύξεις όσο και μη λεκτικές για να επικοινωνήσουν με τους άλλους
Ερώτηση: Πως μπορείς να επικοινωνήσεις πιο ξεκάθαρα με τους άλλους; 

Σύναψη διαπροσωπικών σχέσεων : Να αντιλαμβάνονται τα συναισθήματα των άλλων και να αντιδρούν κατάλληλα
Ερώτηση: Πως μπορείς να συνεργαστείς με τους άλλους με σκοπό να λύσετε μία παρεξήγηση/σύγκρουση ; 

Πως μπορείς να αναπτύξεις τη συναισθηματική νοημοσύνη ;

1. Διακρίνετε και αναγνωρίστε τα συναισθήματά : Βοηθείστε τα παιδιά να αντιληφθούν και να κατανοήσουν πως νιώθουν
   
   
2. Δώστε σημασία στα συναισθήματα τους : Ρωτήστε τα παιδιά πως τα έκανε να νιώσουν μια συγκεκριμένη κατάσταση και γιατί 
   
   
3. Να συμπάσχετε με το παιδί σας : Δώστε στα παιδιά να καταλάβουν ότι αντιλαμβάνεστε πως νιώθουν
   
   
4. Διδάξτε την τεχική του να επιλύειτε προβλήματα : Δουλέψτε μαζί μέσω των συναισθημάτων και βρείτε από κοινού λύση στο πρόβλημα
   
   
5. Γίνετε παράδειγμα προς μίμηση : Επικοινωνήστε τα συναισθήματά σας με ξεκάθαρο τρόπο στα παιδιά 

Πήρατε τη διάγνωση από το γιατρό σας ότι «το παιδί σας έχει ΔΕΠΥ»; Τώρα μπορείτε να δώσετε απαντήσεις σε πολλά από τα ερωτηματικά που σας βασάνιζαν. Κάντε λοιπόν τα πρώτα σωστά βήματα για την αντιμετώπισή της:

• Μάθετε σε λεπτομέρειες τι είναι ΔΕΠΥ από έγκυρες πηγές, πώς εκφράζεται, ποια είναι η αιτιολογία της, πώς να τη διαχειρίζεστε, τι πορεία έχει και την πρόγνωση της. Η γνώση ποτέ δεν βλάπτει, τουναντίον, η άγνοια ταλαιπωρεί και σκοτώνει την προσωπικότητα του ατόμου. Αν κατανοήσετε γιατί το παιδί σας συμπεριφέρεται διαφορετικά και αποδεχτείτε αυτή την διαφορετικότητα, μπορείτε και να το βοηθήσετε αποτελεσματικά, συνεργαζόμενοι πάντα με τους ειδικούς.
  
  
• Κλείστε τα αυτιά σας σε προτροπές των συγγενών και φίλων για διάφορες θεραπευτικές πρακτικές. Ο γιατρός σας είναι ο μόνος υπεύθυνος να σας συστήσει την ενδεδειγμένη θεραπευτική αγωγή που δεν είναι πάντα ή μόνο φαρμακευτική. Άλλωστε, η ΔΕΠΥ αντιμετωπίζεται από επιτελείο ειδικών που συνεργάζονται μεταξύ τους.
  
  
• Αναζητήστε βοήθεια για σας από έμπειρους στη ΔΕΠΥ ειδικούς, οι οποίοι θα σας υποδείξουν στρατηγικές που μπορούν να αλλάζουν συμπεριφορές και να βελτιώνουν τη σχέση σας με το παιδί σας.
  
  
• Δημιουργείστε ένα υποστηρικτικό πλαίσιο για την οικογένεια μιλώντας για τη διαταραχή στο στενό σας περιβάλλον και στο σχολείο. Συνεργαστείτε μαζί τους. Βοηθείστε τους να κατανοήσουν την ιδιαιτερότητα του παιδιού σας.
  
  
• Απενοχοποιείστε τον εαυτό σας και το παιδί σας. Δε φταίει κανείς για τη διαταραχή. Μη νιώθετε απελπισμένοι ή ηττημένοι.
  
  
• Διερευνήστε τις φιλοδοξίες σας. Μήπως είναι υπερβολικές; Σ’ αυτή την περίπτωση χαμηλώστε τον πήχυ. Μην έχετε όμως και αρνητικές προσδοκίες. Οραματιστείτε το καλύτερο που μπορείτε. Το παιδί σας όπως και κάθε άνθρωπος έχει δυνατά στοιχεία, τα οποία πρέπει να το βοηθήσετε να τα ανακαλύψει, να τα δουλέψει και να τα εκμεταλλευτεί για το δικό του καλό.
  
  
• Μην κάνετε συγκρίσεις και μη δίνετε έμφαση στον ανταγωνισμό. Δεν βοηθάνε. 
  
  
• Ενθαρρύνετε το παιδί σας, στηρίξτε το και δείξτε του ότι το αγαπάτε όπως είναι, γι αυτό που είναι, χωρίς προϋποθέσεις και όρους. Έτσι το βοηθάτε να χτίσει την αυτοεκτίμησή του.

Πηγή: ADHD Hellas